Astronomiczny Obiekt Miesiąca: Listopad 2025
< poprzedni Archiwum
Szerokopasmowy wybuch słoneczny typu II na wysokiej częstotliwości
Wybuchy radiowe typu II są zwykle obserwowane na częstotliwościach poniżej 400 MHz i charakteryzują się powoli dryfującymi wąskimi pasmami podstawowymi lub harmonicznymi. Zdarzenia o częstotliwościach początkowych wyższych niż 400 MHz są odnotowywane rzadko (Pohjolainen et al. 2008). Takie rozbłyski typu II na wysokich częstotliwościach mogą być wynikiem z oddziaływania cząstek koronalnych wyrzutów masy z otaczającymi je, gęstymi strukturami obecnymi w słonecznej koronie, takimi jak strumienie, twory promieniopodobne, pętle lub źródła położone w dolnej części korony.
Na ilustracji 1: Widmo dynamiczne szerokopasmowego wybuchu typu II na wysokiej częstotliwości zarejestrowane przez spektrograf radiowy ORFEES (670–144 MHz). Maksymalne temperatury jasnościowe (TBmax) dla różnych częstotliwości NRH zaznaczono białymi liniami (Publikacja Zespołu).
W nowym artykule prezentujemy badania nietypowego, szerokopasmowego wybuchu słonecznego typu II obserwowanego na wysokiej częstotliwości, który miał miejsce 19 maja 2022 roku. Jego częstotliwość początkowa wynosiła aż 670 MHz, a chwilowa szerokość pasma sięgała 300 MHz, co zarejestrował spektrograf ORFEES (ilustracja 1). Zakres ten był znacznie szerszy niż w przypadku standardowych zjawisk tego typu. Ponadto wybuch trwał 2 minuty dla każdej specyficznej częstotliwości. To także znacznie dłużej niż w przypadku zwykłych wybuchów słonecznych. Dla tego zdarzenia dostępne są jednoczesne obserwacje w zakresie skrajnego ultrafioletu (EUV), jak i obrazowanie radiowe z heliografu radiowego Nançay (NRH). Pozwoliło nam to zmierzyć położenie źródeł radiowych ponad strukturą szoku EUV i przeanalizować przyczyny występowania szerokopasmowej charakterystyki na wysokiej częstotliwości.
Po nałożeniu konturów na poziomie 90 i 95% TBmax na najbliższe czasowo obrazy różnicowe AIA 211 Å (Ilustracja 2) dokonaliśmy czterech obserwacji: (1) źródła emisji radiowej typu II są współprzestrzenne z przednią częścią struktury fali uderzeniowej EUV (z niewielkim odstępem wynoszącym 0,01 Rʘ; (2) źródła zasadniczo nakładają się na siebie przed godziną 12:04 UT (bez separacji przestrzennej 0,001 Rʘ; później ulegają rozproszeniu przestrzennemu, a źródła o niższej częstotliwości znajdują się dalej od tarczy Słońca; (3) jak już wspomniano, źródła o kilku częstotliwościach pojawiają się jednocześnie i są rozmieszczone w szerokim zakresie 150–200 sekund kątowych; oraz (4) przez większość czasu trwania wybuchu radiowego jego źródła są rozproszone przestrzennie, ale nadal skupione wokół spadku czoła fali uderzeniowej, który odpowiada przejściu szoku CME przez jasne, gęste wierzchołki pętli.
Spadek ten wynika prawdopodobnie z silnej kompresji wywołanej propagacją fali uderzeniowej w jasnych i gęstych pętlach, gdzie prędkość Alfvéna (jak również prędkość fali uderzeniowej) jest stosunkowo niska. Zgodnie z danymi dla EUV i zebranymi w zakresie światła o barwie białej, jasne i gęste pętle łączące dwie plamy są przestrzennie skorelowane ze spadkiem fali uderzeniowej, co sugeruje, że fala uderzeniowa przeszła przez nie, wywołując silną interakcję. W tym przypadku przyspieszenie elektronów było dość wydajne, zgodnie z symulacjami numerycznymi przeprowadzonymi przez Konga i in. (2015, 2016). Uważamy więc, że badany wybuch typu II powstał w wyniku przejścia fali uderzeniowej przez te magnetycznie zapętlone obszary, które utworzyły obszar spadku fali uderzeniowej (Ilustracja 3).
Ilustracja 2. Łączna liczba detekcji (kandydatów znalezionych z prawdopodobieństwem bycia obiektami astrofizycznymi > 50%) w zależności od przybliżonej hiperobjętości czasoprzestrzeni zbadanej przez detektory (źródło: Konsorcjum LVK).
W trakcie kampanii O4 wysyłano publiczne alerty online o zaobserwowanych kandydatach, umożliwiając innym astronomom prowadzenie obserwacji ewentualnego promieniowania elektromagnetycznego docierającego z tych układów. W O4a wysłano 1697 alertów, z których 82 uznano za będące z wysokim prawdopodobieństwem pochodzenia astrofizycznego.
Dwa zdarzenia w katalogu mogą pochodzić z koalescencji czarnych dziur z gwiazdami neutronowymi. Takie sygnały są interesujące, ponieważ w porównaniu z koalescencją czarnych dziur, które zawierają niewiele lub wcale „rzeczywistej” materii, obecność materii z gwiazdy neutronowej może być wywnioskowana z samego sygnału fali grawitacyjnej. Choć w tych dwóch przypadkach nie wykryto takich efektów, z każdą nową obserwacją rośnie szansa na ich obserwację. I choć nie znaleziono żadnych nowych układów podwójnych gwiazd neutronowych, odkryto bardzo interesujące prawdopodobne układy mieszane typu gwiazda neutronowa–czarna dziura oraz nowe zdarzenia o łącznych masach większych niż 150 mas Słońca!
Katalog GWTC-4.0 podwoił liczbę znanych sygnałów fal grawitacyjnych. To ogromne osiągnięcie i dowód licznych ulepszeń wprowadzonych w detektorach. Nowe sygnały dostarczają nam licznych informacji o czarnych dziurach i gwiazdach neutronowych, budząc ogromne zainteresowanie społeczności naukowej i umożliwiając wiele nowych badań.
Artykuł wprowadzający do tematyki badań
Oryginalna publikacja: konsorcjum LIGO-Virgo-KAGRA, GWTC-4.0: Updating the Gravitational-Wave Transient Catalog with Observations from the First Part of the Fourth LIGO-Virgo-KAGRA Observing Run, w ramach wydania the Astrophysical Journal Letters Focus Issue on the Gravitational Wave Transient Catalog (sierpień 2025).
Przedstawione wyniki badań są częścią tematyki badawczej realizowanej w Zakładzie Astrofizyki Wysokich Energii Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. W międzynarodowych badaniach fal grawitacyjnych uczestniczą naukowcy z OAUJ: prof. M. Ostrowski, inż. J. Kubisz i dr hab. Ł. Stawarz.
|
Łukasz Stawarz Obserwatorium Astronomiczne Uniwersytet Jagiellońskiego L.Stawarz [at] oa.uj.edu.pl |
