in english

Obserwatorium Astronomiczne Uniwersytetu Jagiellońskiego

 

Astronomiczny Obiekt Miesiąca: Listopad 2025

< poprzedni Archiwum

Szerokopasmowy wybuch słoneczny typu II na wysokiej częstotliwości

Wybuchy radiowe typu II są zwykle obserwowane na częstotliwościach poniżej 400 MHz i charakteryzują się powoli dryfującymi wąskimi pasmami podstawowymi lub (oraz czasami również) harmonicznymi. Zdarzenia o częstotliwościach początkowych wyższych niż 400 MHz są odnotowywane rzadko (Pohjolainen et al. 2008). Tego typu wybuchy mogą być wynikiem oddziaływania koronalnych wyrzutów masy z otaczającymi je, gęstymi strukturami obecnymi w słonecznej koronie, takimi jak streamery, pętle lub inne struktury położone w dolnej części korony.


Na ilustracji 1: Widmo dynamiczne szerokopasmowego wybuchu typu II na wysokiej częstotliwości zarejestrowane przez spektrograf radiowy ORFEES (670–144 MHz). Maksymalne temperatury jasnościowe (TBmax) dla różnych częstotliwości NRH zaznaczono białymi liniami (Publikacja Zespołu).

W nowym artykule prezentujemy badania nietypowego, szerokopasmowego wybuchu słonecznego typu II obserwowanego na wysokiej częstotliwości, który miał miejsce 19 maja 2022 roku. Jego częstotliwość początkowa wynosiła aż 670 MHz, a chwilowa szerokość pasma sięgała 300 MHz, co zarejestrował spektrograf ORFEES (ilustracja 1). Zakres ten był znacznie szerszy niż w przypadku standardowych zjawisk tego typu. Ponadto wybuch trwał 2 minuty dla każdej specyficznej częstotliwości. To także znacznie dłużej niż w przypadku zwykłych wybuchów słonecznych. Dla tego zdarzenia dostępne są jednoczesne obserwacje w zakresie skrajnego ultrafioletu (EUV), jak i obrazowanie radiowe z heliografu radiowego Nançay (NRH). Pozwoliło nam to zmierzyć położenie źródeł radiowych ponad strukturą szoku obserwowanego w zakresie EUV i przeanalizować przyczyny występowania szerokopasmowej charakterystyki na wysokiej częstotliwości.

Po nałożeniu konturów radiowych na poziomie 90 i 95% TBmax na najbliższe czasowo obrazy z AIA 211 Å (Ilustracja 2) przeprowadzono cztery obserwacje: (1) źródła emisji radiowej typu II są stowarzyszone z przednią częścią struktury fali uderzeniowej EUV (z niewielkim odstępstwem wynoszącym 0,01 Rʘ; (2) źródła zasadniczo nakładają się na siebie przed godziną 12:04 UT (bez separacji przestrzennej 0,001 Rʘ; później ulegają rozproszeniu przestrzennemu, a źródła o niższej częstotliwości znajdują się dalej od tarczy Słońca; (3) jak już wspomniano, źródła na kilku częstotliwościach pojawiają się jednocześnie i są rozmieszczone w szerokim zakresie 150–200 sekund kątowych, (4) przez większość czasu trwania wybuchu radiowego jego źródła są rozproszone przestrzennie, ale nadal skupione wokół czoła fali uderzeniowej, który odpowiada przejściu szoku generowanego przez koronalny wyrzut masy przez jasne, gęste pętle magnetyczne, co powoduje jego spowolnienie (shock dip).

Spowolnienie to wynika prawdopodobnie z silnej kompresji wywołanej propagacją fali uderzeniowej w jasnych i gęstych pętlach, gdzie prędkość Alfvéna (jak również prędkość fali uderzeniowej) jest stosunkowo niska. Zgodnie z danymi dla EUV i zebranymi w zakresie światła widzialnego, jasne i gęste pętle łączące dwie plamy są przestrzennie skorelowane ze spadkiem fali uderzeniowej, co sugeruje, że fala uderzeniowa przeszła przez nie, wywołując silną interakcję. W omawianym przypadku przyspieszenie elektronów na fali uderzeniowej było dość wydajne, zgodnie z symulacjami numerycznymi przeprowadzonymi przez Konga i in. (2015, 2016). Uważamy zatem, że badany wybuch typu II był rezultatem przejścia KWM przez gęste pętle magnetyczne (Ilustracja 3).



Na ilustracji 2: Ewolucja czasowa źródeł obserwowanych przez instrument NRH nałożona na najbliższe jej w czasie obrazy z AIA na fali o długości 211 Å. Źródła radiowe są przedstawione za pomocą konturów radiowych dla wartości 90% i 95% TBmax (Publikacja Zespołu).




Na ilustracji 3: Szkic pętli z obszarem spowolnienia i odpowiadającymi mu źródłami wybuchu radiowego typu II.(Publikacja Zespołu).


Cecha szerokopasmowości w przypadku rozbłysku typu II może oznaczać, że jego źródła pochodzą z obszaru o dużym zakresie gęstości, albo też fluktuacje gęstości źródła mają duże amplitudy lub samo źródło obejmuje rozległy i bardzo niejednorodny obszar. Nasze obserwacje przemawiają za tym drugim scenariuszem: szerokopasmowy wybuch pochodził z rozległego obszaru, gdzie nastąpiło spowolnienie fali uderzeniowej.

Uważamy, że badany wybuch reprezentował odgałęzienie harmoniczne, ponieważ odgałęzienie podstawowe doświadcza znacznie silniejszego efektu rozpraszania i absorpcji, a w przypadku wielu innych obserwowanych wybuchów radiowych gałąź harmoniczna często stanowiła gałąź silniejszą. O godz. 12:03:41 UT górna i dolna częstotliwość wybuchu wynosiły odpowiednio 440 i 180 MHz. Wówczas gęstości w obrębie źródła typu II o godz. 12:03:41 UT powinny wynosić od ~109 do ~108 cm3, przy stosunku ~10. Jest to wartość znacznie większa niż jakikolwiek możliwy współczynnik kompresji w przypadku szoku magnetohydrodynamicznego, co sugeruje, że cecha szerokiego pasma wybuchu nie jest wynikiem zmian gęstości w warstwie szoku. Do pełnego wyjaśnienia przyczyn tego rodzaju zjawisk niezbędne są jednak dalsze badania.


Oryginalna publikacja: V. Vasanth, Yao Chen, G. Michałek, A wide-band high-frequency type-II solar radio burst, Astronomy & Astrophysics, 720, A15 (2025).

Przedstawione wyniki badań są częścią tematyki badawczej realizowanej w Zakładzie Astrofizyki Wysokich Energii Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Prace zostały dofinansowane przez program badawczy POB Antropocen na Uniwersytecie Jagiellońskim, Narodowe Centrum Nauki (grant 2023/49/B/ST9/00142) oraz grant NNSFC 42127804.

Kontakt:

Vasanth Veluchamy
Obserwatorium Astronomiczne
Uniwersytet Jagiellońskiego
Vasanth.Veluchamy [at] uj.edu.pl

TKGS