Astronomiczny Obiekt Miesiąca: Październik 2025
< poprzedni Archiwum następny >
GWTC-4.0: Obserwacje z I części 4 kampanii obserwacyjnej LIGO-VIRGO-KAGRA
W sierpniu 2025 roku konsorcjum LIGO-Virgo-KAGRA opublikowało dane zebrane przez detektory interferometryczne podczas
pierwszej części czwartej kampanii obserwacyjnej (O4a), która trwała od maja 2023 do stycznia 2024 r. W danych odkryto 128
nowych, potwierdzonych sygnałów fal grawitacyjnych pochodzących z łączących się czarnych dziur i gwiazd neutronowych.
Wraz z publikacją ukazała się wersja 4.0 katalogu Gravitational Wave Transient Catalog (GWTC-4.0), zawierającego listę
potencjalnych sygnałów i ich zmierzonych właściwości.

Na ilustracji (1) Zjawiska koalescencji układów podwójnych czarnych dziur i gwiazd neutronowych wykryte w latach 2015–2024 (źródło: konsorcjum LVK).
Katalog GWTC ma charakter kumulatywny -- oznacza to, że wersja GWTC-4.0 zawiera nie tylko nowe wyniki, ale i wyniki z wszystkich poprzednich katalogów. Możemy wyznaczyć czterowymiarową objętość w czasie i przestrzeni, którą zbadały detektory (nazywamy to „hiperobjętością”, ponieważ jest to objętość obejmująca więcej niż trzy wymiary), symulując sygnały i sprawdzając, czy zostaną one wykryte, a następnie łącząc te informacje ze szczegółami dotyczącymi współczynnika aktywności detektorów. Na Ilustracji 2 przedstawiamy przybliżoną wartość tej hiperobjętości w zależności od liczby detekcji o prawdopodobieństwie pochodzenia astrofizycznego większym niż 50%. Pokazuje to, ile sygnałów wykryto w każdej kampanii obserwacyjnej. Widać, że w O4a liczba zaobserwowanych sygnałów wzrosła ponad dwukrotnie. Pasma widoczne na rysunku przedstawiają niepewności: podczas gdy wielu kandydatów ma prawdopodobieństwo pochodzenia astrofizycznego bliskie 100%, w przypadku tych, dla których prawdopodobieństwo to wynosi 50%, równie prawdopodobne jest, że są one tzw. fluktuacją szumu.
W artykule GWTC-4.0: Methods for identifying and characterising gravitational-wave transients przedstawiono szczegóły metodologii wykorzystywanej do opracowania katalogu GWTC-4.0. Zajęto się opracowywaniem teoretycznych modeli przebiegów falowych dla zderzających się czarnych dziur i gwiazd neutronowych, a następnie omówiono pakiety oprogramowania, za pomocą których generowane są listy kandydatów. Każdy kandydat jest weryfikowany i poddawany kontroli jakości danych przed dokonaniem estymacji parametrów w celu zrozumienia właściwości źródła i przeprowadzeniem testów spójności przebiegów falowych w celu potwierdzenia podstawowych założeń stosowanych modeli.
W ramach badań odkryto 128 nowych sygnałów z prawdopodobieństwem pochodzenia astrofizycznego powyżej 50%, co podwoiło całkowitą liczbę kandydatów w katalogu GWTC do 218. W artykule głównym prezentujemy szczegółową analizę 86 z tych nowych sygnałów. Detekcje obejmują typowe koalescencje układów podwójnych czarnych dziur, które detektory dobrze identyfikują, oraz zupełnie nowe układy mieszane czarnych dziur i gwiazd neutronowych.

Ilustracja 2. Łączna liczba detekcji (kandydatów znalezionych z prawdopodobieństwem bycia obiektami astrofizycznymi > 50%) w zależności od przybliżonej hiperobjętości czasoprzestrzeni zbadanej przez detektory (źródło: Konsorcjum LVK).
W trakcie kampanii O4 wysyłano publiczne alerty online o zaobserwowanych kandydatach, umożliwiając innym astronomom prowadzenie obserwacji ewentualnego promieniowania elektromagnetycznego docierającego z tych układów. W O4a wysłano 1697 alertów, z których 82 uznano za będące z wysokim prawdopodobieństwem pochodzenia astrofizycznego.
Dwa zdarzenia w katalogu mogą pochodzić z koalescencji czarnych dziur z gwiazdami neutronowymi. Takie sygnały są interesujące, ponieważ w porównaniu z koalescencją czarnych dziur, które zawierają niewiele lub wcale „rzeczywistej” materii, obecność materii z gwiazdy neutronowej może być wywnioskowana z samego sygnału fali grawitacyjnej. Choć w tych dwóch przypadkach nie wykryto takich efektów, z każdą nową obserwacją rośnie szansa na ich obserwację. I choć nie znaleziono żadnych nowych układów podwójnych gwiazd neutronowych, odkryto bardzo interesujące prawdopodobne układy mieszane typu gwiazda neutronowa–czarna dziura oraz nowe zdarzenia o łącznych masach większych niż 150 mas Słońca!
Katalog GWTC-4.0 podwoił liczbę znanych sygnałów fal grawitacyjnych. To ogromne osiągnięcie i dowód licznych ulepszeń wprowadzonych w detektorach. Nowe sygnały dostarczają nam licznych informacji o czarnych dziurach i gwiazdach neutronowych, budząc ogromne zainteresowanie społeczności naukowej i umożliwiając wiele nowych badań.
Artykuł wprowadzający do tematyki badań
Oryginalna publikacja: konsorcjum LIGO-Virgo-KAGRA, GWTC-4.0: Updating the Gravitational-Wave Transient Catalog with Observations from the First Part of the Fourth LIGO-Virgo-KAGRA Observing Run, w ramach wydania the Astrophysical Journal Letters Focus Issue on the Gravitational Wave Transient Catalog (sierpień 2025).
Przedstawione wyniki badań są częścią tematyki badawczej realizowanej w Zakładzie Astrofizyki Wysokich Energii Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. W międzynarodowych badaniach fal grawitacyjnych uczestniczą naukowcy z OAUJ: prof. M. Ostrowski, inż. J. Kubisz i dr hab. Ł. Stawarz.
Łukasz Stawarz Obserwatorium Astronomiczne Uniwersytet Jagiellońskiego L.Stawarz [at] oa.uj.edu.pl |