Maszynopis znaleziony w fosie 4. Ujawnienie grupy kosmologicznej

Krzysztof Maślanka i Marek Gierliński

Streszczenie - Dnia 1 kwietnia 1992 roku w fosie okalającej fort, w którym umiejscowiono Obserwatorium Astronomiczne Uniwersytetu Jagiellońskiego, odnaleziono skrzynię z maszynopisami. W tej pracy autorzy analizują treść i formę maszynopisu oznaczonego numerem 13, który jest listem otwartym astronomów do władz PRL.

Słowa kluczowe - maszynopis, fosa, stan wojenny, kosmologia.

WSTĘP

Obserwatorium Astronomiczne Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie jest umiejscowione na terenie dziewiętnastowiecznego austriackiego fortu obronnego. Warownia wzniesiona na planie pięciokąta otoczona jest kilkumetrową fosą. W czasie prac wykopaliskowych wewnątrz owej fosy, w dniu 1 kwietnia 1992 natrafiono na zagadkową, drewnianą skrzynię, której zawartość stanowiło 87 maszynopisów. Dokładny opis znaleziska podają Gierliński i Maślanka (1992). Katalog zachowanych maszynopisów podaje Maślanka (1992). Dalsze publikacje prezentują i analizują poszczególne teksty, znajdujące się w skrzyni. Pierwsza z nich (Maślanka, Ryś i Gierliński 1992) jest próbą historycznej analizy akronimów nazwisk w maszynopisie nr 4. Przykładem zdekomponowanego akronimu jest zdanie: Obserwacje Szoków, Turbulencji Relatywistycznych Oraz Wyniki Symulacji Komputerowych I... (ostatnie słowo nie zostało jeszcze rozszyfrowane). Następna publikacja (Gierliński et al. 1993) zawiera rezultaty szeroko zakrojonego projektu komputerowego modelowania stosunków interpersonalnych w OAUJ, z wielkim pietyzmem opisanych przez anonimowego autora w monumentalnym maszynopisie oznaczonym numerem 7. Niniejsza praca, będąca kontynuacją poprzednich publikacji streszcza pokrótce analizę maszynopisu oznaczonego numerem 13, dokonaną przez autorów.

I. MASZYNOPIS

Oryginał maszynopisu, którego kopię przedstawia rys.1, znajduje się na pożółkłej kartce papieru formatu A4. Analiza kolorymetryczno-chromatograficzna papieru wykazała, że został on wyprodukowany w okresie schyłkowego Gierka, lub wczesnego Jaruzelskiego. Próby ustalenia producenta papieru nie dały zadowalających rezultatów. Kartka jest wygnieciona i postrzępiona na brzegach. Na wysokości wierszy 12-14, z prawej strony, wyrwana jest horyzontalna dziura, o długości około 7 cm i wysokości przy krawędzi około 1.5 cm. Tekst maszynopisu starannie omija ową dziurę, co wskazywałoby, że jego autor korzystał z uszkodzonego arkusza papieru. Można przypuszczać, że była to jedyna dostępna w danej chwili kartka.

Analiza typograficzna wykazała, że tekst został napisany przy użyciu maszyny do pisania typu Łucznik 1302. Stopień zużycia czcionek wskazuje na to, iż maszyna była często używana, zwłaszcza w okresie bezpośrednio poprzedzającym powstanie maszynopisu. Biorąc pod uwagę czas, w jakim tekst powstawał (patrz rozdział II), oraz polityczny charakter treści, można wysnuć przypuszczenie, że maszyna była wykorzystywana w okresie tzw. stanu wojennego do działalności wywrotowej.

Na oryginalnym tekście maszynopisu dokonano szeregu ręcznych dopisków. Ze względu na nieczytelność podajemy treść wszystkich dopisków w tabeli 1. Analizę grafologiczną dokonaną przez Pismaka (1993) streszczamy w rozdziale III.

II. TREŚĆ

Maszynopis składa się z dwóch części. Pierwsza, obejmująca wiersze od 1 do 20, ujawnia tzw. Grupę Kosmologiczną i odsłania kulisy jej dotychczasowej działalności. Druga, obejmująca wiersze od 21 do 48 wymienia członków Grupy.

Za najważniejsze pytania, pojawiające się w trakcie analizy maszynopisu uznajemy:

1. Kto napisał tekst?

2. Kiedy?

3. W jakim celu?

Bardziej szczegółowo na pytanie pierwsze postaramy się odpowiedzieć w rozdziale III.

Analiza semantyczno-historyczna przeprowadzona przez Godłowskiego (1993) umożliwia określenie daty powstania maszynopisu. W swojej pracy Godłowski bierze pod uwagę trzy elementy ustalające chwilę napisania tekstu: tzw. stan wojenny, którego pośrednio dotyczy maszynopis, ustawę o amnestii i najbardziej typowy okres ujawniania się rozmaitych grup opozycyjnych i wywrotowych. Po uwzględnieniu paru dodatkowych czynników wyliczył on datę powstania maszynopisu na grudzień 1986 lub styczeń 1987.

Celem maszynopisu jest ujawnienie organizacji o nazwie Famous Cracow Independent Group of Cosmology, działającej dotąd nielegalnie. Już pobieżna analiza tekstu wyjaśnia przyczyny utajnienia - czytamy tam o niepokojach społecznych, inflacji, kolapsie gospodarczym i łamaniu symetrii. Taka działalność nie mogła liczyć na pobłażanie władz w okresie tzw. stanu wojennego. Dlaczego zatem Grupa postanowiła się ujawnić? Tego dokładnie nie wiemy. Za najbardziej prawdopodobną uważamy hipotezę zdrady, po której Grupa nie mogła już kontynuować swojej działalności. Przesłanką ku temu jest, znajdująca się na końcu tekstu, zapowiedź zdemaskowania między innymi Elementu Zerowego. Autor użył tu słowa zdemaskować, które stosuje się zwykle wobec zdrajców i szpiegów, ponadto określił tę osobę przydomkiem o silnie negatywnym zabarwieniu. Przypuszczamy, że do zdrady mogło dojść na tle rozbieżności poglądowych między Radykałem a Ideałem grupy.

III. AUTOR

Kluczem do zrozumienia maszynopisu nr 13 jest identyfikacja jego autora. Niestety, tekst nie jest podpisany.

Analiza grafologiczna (Pismak 1993) pozwala na określenie płci i zarysowanie podstawowych cech charakteru autora. Z prawdopodobieństwem 93.5% autor maszynopisu jest osobnikiem płci męskiej, w wieku poniżej 50 lat. Wyrobienie i płynność charakteru pisma wskazuje na to, iż autor dużo w życiu napisał, co pozwala określić poziom jego wykształcenia jako wysoki. Pismo jest drobne i równo ułożone, co pozwala sądzić, iż autor obdarzony jest precyzyjnym i ścisłym umysłem. Pismo nie jest pewne, mocne ani zamaszyste, co wskazuje na raczej spokojny i introwertyczny charakter autora. Niewątpliwie nie ma on cech przywódcy, co wyklucza przynależność autora do tzw. Kierownictwa Ustawodawczego Grupy. Finezyjne zakręcanie niektórych elementów (m.in. ogonka litery "ą" oraz pionowych kresek liter "b","k","l" i "p") świadczy o pełnym fantazji i poczucia humoru umyśle autora. Ze względu na małe rozmiary próbki pisma (18 słów), bardziej szczegółowa analiza charakterologiczna nie jest możliwa.

Autor maszynopisu już w pierwszym zdaniu wypowiada się w imieniu całej Grupy: postanowiliśmy się ujawnić. Świadczy to o tym, że jest jej członkiem. Ponieważ skład osobowy Grupy (za wyjątkiem Radykału, Ideału i Elementu Zerowego) jest wymieniony z imienia i nazwiska, należy przypuszczać, że mamy też wymienione nazwisko autora. Niestety, wobec braku jakichkolwiek dodatkowych danych, nie jesteśmy w stanie dokonać jego identyfikacji. Grupa liczy co najmniej 24 osoby - być może któryś z Czytelników rozpozna jakiegoś członka Grupy. A może odnajdzie się sam autor maszynopisu? Wszelkie uwagi prosimy nadsyłać do redaktora Krzysztofa Maślanki.

Uwaga - jeden z autorów tego artykułu ma imię i nazwisko takie same, jak członek Grupy, oznaczony numerem 7. Jest to zbieżność czysto przypadkowa.

REFERENCJE

Gierliński M., Maślanka K.: 1992, The typescript found in the moat. 1. A find, Archeol. J. 74, 154.

Gierliński M., Maślanka K., Knapik J., Godłowski W., Soida M., Ostrowski M., Zoła S., Piwowoński A.: 1993, The typescript found in the moat. 3. The struggle for positions in OAUJ, 1936-1986 (in chineese), Acta Astron. Sinica in press.

Godłowski W.: 1993, Nauka na czerwono, W szponach komunizmu, tom 7, ed. Moczulski L., Kwaśniewski A., str.532

Maślanka K.: 1992, Katalog maszynopisów znaleziska FOSA-92, OAUJ, Raport wewnętrzny nr 27.

Maślanka K., Ryś S., Gierliński M.: 1992, The typescript found in the moat. 2. Abbreviation analysis, Archeol. J. 75, 235.

Pismak Z.: 1993, Analiza grafologiczna ręcznych dopisków na maszynopisie nr 13 znaleziska FOSA-92, OAUJ, Raport wewnętrzny nr 7.