Astronomiczny Obiekt Miesiąca OAUJ: Archiwum

2023

Wrzesień: Wszechświat: przeszłość i przyszłość napisane na nowo
		Nowa analiza pozwoliła na zwiększenie precyzji parametrów rządzących ekspansją Wszechświata. Dokładniejsze pomiary pozwolą astronomom na zbadanie, jak kosmos urósł do obecnej postaci i jak będzie ewoluował w przyszłości. More...
Sierpień: Przeorientowanie dżetów w obiekcie powstałym po kolizji galaktyk
		W tym Astronomicznym Obiekcie Miesiąca omawiamy badania radiogalaktyki J1159+5820, której kształt przypomina literę X. Autorzy wyjaśniają, że powodem tej dziwnej struktury może być specyficzne zachowanie supermasywnej czarnej dziury, oddziałującej z otoczeniem zaburzonym w trakcie łączenia się galaktyk, które uformowały galaktykę macierzystą CGCG292-057. More...
Lipiec: Bezpośredni dowód istnienia pary czarnych dziur w centrum galaktyki OJ 287
		Naukowcy, wśród których znalazł się profesor Stanisław Zoła z Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego, nie ustają w badaniach galaktyki aktywnej OJ 287. Wyniki międzynarodowego zespołu kierowanego przez profesora Mauri Valtonena z uniwersytetu w Turku, ogłoszone na 242. spotkaniu Amerykańskiego Towarzystwa Astronomicznego i opisane w najnowszym numerze czasopisma naukowego „Monthly Notices of the Royal Astronomical Society”, przynoszą rewelacyjne informacje dotyczące wykrycia sygnału generowanego przez drugą supermasywną czarną dziurę znajdującą się w centrum tej odległej galaktyki. More...

2023

Czerwiec: Rozkład jasności radiowej galaktyk wczesnego typu
		Czy rozkład jasności radiowej galaktyk wczesnego typu jest dwumodalany i o czym to świadczy? Promieniowanie radiowe galaktyk produkowane jest głównie w procesach związanych z przyspieszaniem relatywistycznych cząstek plazmy w silnych polach magnetycznych. Takie warunki mogą występować w rejonach aktywności gwiazdotwórczej – w pobliżu gwiazd supernowych i w okolicach supermasywnych czarnych dziur znajdujących się w centrach galaktyk. Z okolic czarnej dziury plazma wraz z polem magnetycznym może być transportowana na odległości znacznie przewyższające rozmiary samej galaktyki, tworząc rozległe struktury, tak zwane radioobłoki, oraz dżety. More...
Maj: Model wszechświata z zaburzeniami drugiego rzędu
		Standardowy model kosmologiczny Friedmana-Lemaitre’a-Robertsona-Walkera (FLRW) z dużym powodzeniem wyjaśnia wiele aspektów obserwowanego przez nas Wszechświata. Jednak obok wielu sukcesów tego modelu, pozostaje jeszcze kilka zagadek i problemów do rozwiązania. Model ten przewiduje istnienie nieznanych jeszcze, hipotetycznych form materii, którymi są ciemna materia oraz ciemna energia. More...
Kwiecień: Soczewkowanie grawitacyjne blazara S5 0716+714
		Blazary to klasa galaktyk aktywnych, których dżety (relatywistyczne strugi) skierowane są w kierunku ziemskiego obserwatora. Charakteryzują się one wysoką zmiennością jasności, która obserwowana jest w różnych zakresach promieniowania elektromagnetycznego, od promieniowania radiowego po promieniowanie gamma, oraz w różnych skalach czasowych – od minut po dziesiątki, a nawet setki lat. More...
Marzec: Okresowe oscylacje prędkości koronalnych wyrzutów masy: sejsmologia kosmiczna
		Koronalne wyrzuty masy (KWM) to bardzo energetyczne wyrzuty namagnesowanej plazmy ze Słońca. Są intensywnie badane ze względu na ich wpływ na Ziemię (na pogodę kosmiczną). Pierwszy KWM został odkryty w 1971 roku za pomocą Orbitującego Obserwatorium Słonecznego (OSO-7). Najdłuższa seria obserwacji KWM została uzyskana dzięki koronografom LASCO umieszczonym na satelicie SOHO 9: pomiary trwają od 1996 roku aż po dziś. More...
Luty: 13 lat obserwacji zmienności optycznej kwazarów w OAUJ
		Aktywne galaktyki są jednymi z najbardziej energetycznych obiektów we Wszechświecie. W ich aktywnych jądrach (AGN-ach) zachodzą procesy akrecji materii na supermasywną czarną dziurę, które są źródłem promieniowania w szerokim zakresie widma elektromagnetycznego. Są to również obiekty wykazujące zmienność promieniowania. Badając charakter tej obserwowanej zmienności możemy analizować procesy fizyczne odpowiedzialne za zmiany jasności aktywnego jądra. Więcej...
Styczeń: Kryzys w kosmologii: statystyka na ratunek
		Międzynarodowy zespół naukowców z Włoch, Polski i Japonii opublikował przełomowy artykuł prezentujący rozwiązanie jednego z największych wyzwań we współczesnej kosmologii obserwacyjnej. Autorzy zastosowali nową metodę statystyczną w celu usunięcia z danych wpływu zaburzeń takich jak możliwość obserwowania tylko części rzeczywistej dystrybucji próbki. Jednocześnie uniknęli zapętlonego wnioskowania w zastosowaniach kosmologicznych. Jednym z głównych autorów kierujących pracą jest student 3 roku astronomii na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, Aleksander Lenart. Artykuł został zaakceptowany do publikacji w prestiżowym The Astrophysical Journal Supplement Series. Więcej...

2022

Grudzień: Pokręcone blazary
		Astronomowie z Obserwatorium Astronomicznego UJ dzięki danym dedykowanym i archiwalnym z europejskiego interferometru radiowego LOFAR przedstawiają grupę galaktyk aktywnych o niespodziewanych, rozległych strukturach radiowych. Analiza tych obiektów może dostarczyć nowych informacji na temat minionych cyklów aktywności supermasywnych czarnych dziur rezydujących w ich centrach. Więcej...
Listopad: Markarian 421: jasny i bliski blazar w świetle rentgenowskim
		Blazary to podklasa aktywnych jąder galaktycznych (AGN-ów) z relatywistycznym dżetem skierowanym w stronę Ziemi. Wykazują one zmienność w jasności i widmie. Markarian 421 jest blazarem o dużej jasności i zmienności, o tzw. piku synchrotronowym, z pozbawionym cech widmem nietermalnym. To także jeden z najbliższych blazarów, leżący na przesunięciu ku czerwieni 0,03, co odpowiada odległości 134 Mpc. To wysokoenergetyczne źródło, które promieniuje w całym obserwowalnym widmie elektromagnetycznym, i pierwsze pozagalaktyczne źródło zaobserwowane jako świecące również w zakresie energii TeV (1992 r.). Blazar jest zmienny w bardzo krótkich przedziałach czasowych, od minut do godzin, co oznacza, że wykazuje tzw. zmienność dobową. Zmienność ta jest jednym z najbardziej zagadkowych zjawisk zachodzących w blazarach, które nie zostało jeszcze dobrze wyjaśnione. Uważa się, że ma związek z bliskim otoczeniem supermasywnej czarnej dziury. Więcej...
Październik: AGN-y i algorytmy uczenia maszynowego
		Zespół kierowany przez Marię Dainotti z Narodowego Obserwatorium Astronomicznego w Japonii (NAOJ) wykazał istnienie ścisłej korelacji między wartościami przesunięcia ku czerwieni przewidywanymi przez algorytm uczenia maszynowego a rzeczywistymi, obserwowanymi przesunięciami ku czerwieni potężnych galaktyk zwanych AGN-ami. To pierwszy przypadek wyznaczenia przesunięć ku czerwieni dla AGN-ów obserwowanych przez Kosmiczny Teleskop Fermiego przy użyciu algorytmów uczenia maszynowego. Te wyniki dają szanse na możliwość wiarygodnego wyznaczania nieznanych redshiftów tych obiektów. Więcej...
Wrzesień: Zgłębianie tajemnic galaktyk jasnych w podczerwieni
		W latach 80-tych IRAS, satelita obserwujący kosmos w podczerwieni, natrafił na kilka jasnych źródeł promieniowania podczerwonego - zbyt słabych, by dało się je wykryć w poprzednich astronomicznych przeglądach optycznych. Obiekty te zostały sklasyfikowane jako galaktyki podczerwone. Galaktyki świecące jasno w podczerwieni (Luminous infrared galaxies, LIRGs), jak sama nazwa wskazuje, charakteryzują się ogromną ilością emisji na falach podczerwonych (LIR > 1011 L☉). Większość tej emisji w podczerwieni jest związana z ciepłym pyłem podgrzewanym przez aktywne jądra galaktyk (AGN-y) lub wybuchy formowania się gwiazd, albo oba te zjawiska jednocześnie. Galaktyki te stanowią zatem unikalne laboratorium kompleksowych badań nad powstawaniem gwiazd i aktywnością AGN-ów. Więcej...
Sierpień: Błyski gamma okiem teleskopów Subaru i Swift: ku nowym świecom standardowym
		Nowa metoda dająca nadzieję na wykorzystanie rozbłysków gamma (GRB) – najbardziej energetycznych wybuchów we Wszechświecie – do niezależnych pomiarów tempa ekspansji kosmosu została opracowana przez międzynarodowy zespół naukowy kierowany przez dr. Marię Dainotti (NAOJ). More...
Lipiec: M101 – zbyt duża galaktyka
		M101, znana miłośnikom nieba również jako Galaktyka Wiatraczek, jest duża, piękna i... sprawia kłopoty. Do niedawna nie było żadnych radiowych obserwacji tej galaktyki, wykonanych na wysokich częstotliwościach, które umożliwiłyby szczegółowe badanie jej struktur radiowych czy właściwości pól magnetycznych w mniejszych skalach. Spowodowane to było tym, że galaktyka, zajmując na niebie duży obszar, jest obiektem trudnym do obserwacji z wykorzystaniem interferometrów radiowych. Więcej...
Czerwiec: Wielofunkcyjne serwery czasu w OAUJ
		Wysoka precyzja pomiaru czasu jest konieczna w wielu rodzajach badań astronomicznych. Dotyczą one m.in. analiz zmienności promieniowania optycznego gwiazd i kwazarów. W Obserwatorium Astronomicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie do rejestracji dokładnego czasu stworzono dedykowane serwery transferujące czas poprzez protokół NTP. To kontynuacja wieloletniej tradycji przekazywania sygnału czasu przez Obserwatorium Krakowskie. Więcej...
Maj: Nowa mapa radiowa ujawnia 4,4 milionów galaktyk
		W przeglądzie nieba LOFAR LoTSS zidentyfikowano ponad 4,4 miliona kosmicznych obiektów widocznych w zakresie niskich częstotliwości radiowych. Większość z nich to galaktyki i grupy galaktyk. Razem składają się na niezwykłą mapę nieba, która powstała z udziałem wielu polskich astronomów. Ta skarbnica danych jest teraz dostępna publicznie, dzięki czemu każdy z nas może zobaczyć intrygujące cuda Wszechświata w zupełnie nowym świetle. Więcej...
Kwiecień: Pierwsze światło teleskopu Czerenkowa SST-1M w Ondřejovie
		W środę 23 lutego 2022 roku podczas testów na terenie obserwatorium w Instytucie Astronomicznym Czeskiej Akademii Nauk w Ondřejovie jeden z dwóch teleskopów Czerenkowa SST-1M zarejestrował pierwsze zdarzenia – błyski promieniowania Czerenkowa pochodzące z pęków atmosferycznych generowanych przez cząstki promieniowania kosmicznego i fotony promieniowania gamma. Więcej...
Marzec: Historia kwazara HE 0435-5304 – odległość ma znaczenie!
		Publicznie dostępne dane nie są zbyt popularne wśród łowców przełomowych odkryć. Zwykle zostały już przejrzane wielokrotnie i wysycono ich zawartość naukową w wielu publikacjach. Jednak zdarzają się wyjątki – takie, jak nieciekawie brzmiący z nazwy kwazar HE 0435-5304. Więcej...
Luty: Serpens: obszar formowania się gwiazd i zagadka promieni UV
		Jak na proces formowania się nowych gwiazd i całych układów planetarnych wpływa promieniowanie UV? Temat ten długo pozostawał niezbadany. Wyniki nowych badań kierowanych przez astronomki z UMK i UJ mogą teraz powiedzieć więcej o naszym kosmicznym pochodzeniu. Więcej...
Styczeń: Nowi kandydaci na blazary za Obłokami Magellana
		Próbka 44 kandydatów na blazary za Obłokami Magellana zawierająca 27 kwazarów radiowych o płaskim widmie (ang. flat spectrum radio quasars, FSRQ) i 17 obiektów typu BL Lacertae została wyselekcjonowana i opisana w pracy Żywucka i in. (2018). Wszystkie obiekty zostały wybrane na podstawie ich właściwości radiowych, w średniej podczerwieni i optycznych. Aktualnie analiza kandydatów na blazary została rozszerzona o modelowanie krzywych zmian blasku w zakresie optycznym dostarczonych przez projekt Optical Gravitational Lensing Experiment (OGLE). Więcej...

2021

Grudzień: ROGUE I: katalog radioźródeł zidentyfikowanych z optycznymi galaktykami i posiadających zwarte lub rozciągłe morfologie
		Jak małe i młode radioźródła rozwijają się w ogromne struktury? I czy wszystkie mają szansę urosnąć? Jaki wpływ na ich obserwowany przez nas wygląd ma moc centralnego źródła, ośrodek w którym się rozwijają, a jaki ustawienie względem nas? Jaka jest aktywność tych źródeł w innych zakresach widma elektromagnetycznego? Aby można było odpowiedzieć na te oraz wiele innych pytań, potrzebne są badania oparte na dużych katalogach dobrze zidentyfikowanych i sklasyfikowanych radioźródeł. Jedną z największych takich próbek jest katalog ROGUE I, utworzony i opublikowany przez badaczki z Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego. Więcej...
Listopad: Linie zjonizowanego żelaza w radiogalaktyce CGCG 292–057
		W centrum galaktyki CGCG 292-057 wykryto zjonizowane atomy. Widmo jej aktywnego jądra zawiera linie emisyjne związane z atomami takimi jak O+, N+ czy S+ – tak zwany obszar emisji typu LINER. Morfologia galaktyki to z kolei wiele składników i różne materiały plazmowe o zróżnicowanych rozmiarach. Radioźródło posiada zewnętrzne płaty radiowe, sięgające aż do odległości od jego centrum rzędu 230 kpc, i wewnętrzne płaty mierzące do 20 kpc. Galaktyki, gdy tylko są aktywne, mają dwa przeciwległe dżety emanujące z ich aktywnych centrów i liczące nawet kilka milionów lat. Zjawisko aktywności ma jednak z natury charakter przerywany. W przypadku CGCG 292−057 możemy być świadkami występowania wszystkich tych procesów, uwidaczniających się w złożonej morfologii dżetów radiowych i płatów, a także galaktyki macierzystej. Więcej...
Październik: Złożona struktura wschodniego płata radiowego galaktyki Pictor A
		Pictor A to radiogalaktyka z szerokimi liniami emisyjnymi, typu II w klasyfikacji Fanaroff–Riley, z wielkoskalową morfologią radiową i przesunięciem ku czerwieni z=0,035. To także jedna z najbardziej znanych radiogalaktyk na niebie. Jest popularnym celem obserwacji we współczesnych, szczegółowych badaniach radiogalaktyk prowadzonych łącznie w wielu różnych zakresach widma, od fal radiowych aż po rentgenowskie. Astronomowie z OA UJ przedstawili niedawno szczegółową analizę różnych cech emisji promieniowania rentgenowskiego wykrytych w jej wschodnim płacie, wykorzystując do tego dane zebrane przez obserwatorium rentgenowskie Chandra. More...
Wrzesień: Rentgenowska lupa poprawia widoczność odległych czarnych dziur
		Astronomowie uchwycili niespotykany dotąd obraz emisji rentgenowskiej, pochodzącej z układu czarnych dziur we wczesnym Wszechświecie. Wykorzystali w tym celu naturalną kosmiczną soczewkę. To „szkło powiększające” zostało po raz pierwszy użyte do wyostrzenia obrazów rentgenowskich zebranych przez Obserwatorium Chandra. Zarejestrowano szczegóły morfologii czarnych dziur, które w normalnych warunkach są zbyt odległe, aby można je było badać za pomocą istniejących teleskopów rentgenowskich. More...
Sierpień: J0028+0035 - radiogalaktyka fidget spinner
		Tytułowa radiogalaktyka J0028+0035 posiada w centrum trzy składniki, których morfologia przypomina fidget spinner. Centralny składnik widoczny po lewej stronie to odległy blazar niezwiązany fizycznie z pozostałymi, widocznymi na mapie, obiektami. Dwa pozostałe składniki znajdujące się po prawej stronie, widoczne lepiej w większym powiększeniu na następnym obrazku, stanowią miniaturową radiogalaktykę składającą się z jądra i płatów. J0028+0035 należy do rzadkiej klasy radiogalaktyk restartujących – to dwie struktury w zawarte w jednej, posiadającej składniki pochodzące z dwóch różnych cyklów aktywności centralnego obiektu. More...
Lipiec: Kinematyka koronalnych wyrzutów masy w polu widzenia LASCO
		Dokładne zrozumienie mechanizmu propagacji koronalnych wyrzutów masy (CME) ma kluczowe znaczenie w przewidywaniu pogody kosmicznej. CME generują burze geomagnetyczne, które mogą powodować katastrofalne w skutkach uszkodzenia sieci energetycznych na Ziemi i poważne zagrożenia radiacyjne dla satelitów krążących na niskiej orbicie okołoziemskiej i ich załóg podczas spacerów kosmicznych. Podstawowe parametry CME, prędkości i przyspieszenia zmieniające się wraz z czasem i ich odległością od Słońca, dają naukowcom możliwość przewidzenia poszczególnych czasów ich przybywania w okolice Ziemi. W omawianym artykule przeanalizowano trend zmienności tych parametrów w 23 i 24 cyklu słonecznym. More...
Czerwiec: Atomy niklu wykryte w zimnym gazie wokół międzygwiezdnej komety 2I/Borisov
		Niezwiązane atomy niklu i innych pierwiastków ciężkich zaobserwowano już wcześniej w bardzo gorących środowiskach kosmicznych, w tym w atmosferach gorących egzoplanet i parujących komet, które zaryzykowały zbyt bliski przelot w pobliżu naszego Słońca lub innych gwiazd. Nowe badania przeprowadzone przez naukowców z UJ ujawniają teraz obecność atomów niklu w zimnym gazie otaczającym kometę międzygwiazdową 2I/Borisov. Odkrycie zespołu zostało opublikowane w Nature 19 maja 2021 roku. More...
Maj: LOFAR i galaktyki młodego Wszechświata
		Międzynarodowy zespół astronomów, w którego składzie znaleźli się naukowcy z Obserwatorium Astronomicznego UJ, opublikował najdokładniejszą w historii mapę Wszechświata w zakresie niskich częstotliwości radiowych, stworzoną z udziałem europejskiej sieci anten LOFAR. Dzięki niej możliwe było wykrycie słabych poświat radiowych gwiazd, które eksplodowały jako supernowe w dziesiątkach tysięcy dawnych galaktyk rozmieszczonych aż po najdalsze rejony Wszechświata. More...
Kwiecień: Próbka zwartych galaktyk radiowych badana na różnych długościach fal
		Zwarte galaktyki radiowe stanowią szczególnie interesującą klasę galaktyk aktywnych (AGN), z nowo powstałymi strukturami radiowymi (dżetami i płatami) w całości zawartymi jeszcze w ich macierzystych galaktykach obserwowanych optycznie. Dają one naukowcom wiele informacji na temat powstawania relatywistycznych dżetów i zapewniają unikalny wgląd w złożoną dynamikę sprzężenia zwrotnego pomiędzy ewoluującymi supermasywnymi czarnymi dziurami a ośrodkiem międzygwiazdowym. Grupa badawcza kierowana przez naukowców z Obserwatorium Astronomicznego UJ opublikowała nową pracę opisującą właściwości 29 galaktyk tego typu, obserwowanych w podczerwieni i w zakresie fal rentgenowskich. More...
Marzec: Czy możemy zaobserwować, jak pole magnetyczne rozgrzewa otaczający je gaz?ZZ
		Pola magnetyczne potrafią wiele rzeczy. Uważa się, że kontrolują formowanie się gwiazd, wspierając kontrakcję gazu. Nie wspominając o już tym, że często zależy od nich cała ewolucja galaktyk. Są praktycznie wszędzie. Gaz też jest wszędzie. Czy jest zatem możliwe, że pola magnetyczne rozgrzewają otaczający je gaz? Aby się o tym przekonać, prowadzi się badania łączące analizy danych radiowych oraz rentgenowskich obserwacji próbki dość niezwykłych galaktyk spiralnych. Jedną z nich jest NGC 5236, miłośnikom nieba znana lepiej jako M83. More...
Luty: Swobodnie spadające ciała w czasoprzestrzeni fal stojących
		Zjawisko fal stojących jest dobrze znane z mechaniki i elektromagnetyzmu, gdzie fala ma maksymalną i minimalną amplitudę odpowiednio w swych antywęzłach i węzłach. W kontekście dokładnego rozwiązania einsteinowskiego równania pola analizujemy czasoprzestrzeń reprezentującą stojące fale grawitacyjne w rozszerzającym się Wszechświecie. More...
Styczeń: Nowa korelacja jasność optyczna-czas dla 100 błysków gamma
		Na bazie obserwacji optycznych błysków gamma odkryto nową korelację, która może być kluczem do ich wykorzystania w charakterze kosmologicznych wskaźników odległości – świec standardowych. Maria Dainotti (Uniwersytet Jagielloński/RIKEN iTHEMs) i Samantha Livermore (Uniwersytet Tufts) badały emisję plateau GRB we współpracy z dużym zespołem międzynarodowym. Pozwoliło to na zebranie reprezentatywnej próbki danych oraz ich rygorystyczną analizę statystyczną. Badania te objęły największą próbkę optycznych obserwacji plateau w literaturze naukowej. More...

2020

Grudzień: Rotująca kometa NEOWISE
		Kometa C/2020 F3 (NEOWISE) towarzyszyła nam latem 2020 roku. Pozostało po niej wiele wspomnień i pięknych zdjęć, ale i cenne dane naukowe. W jej obserwacjach “z bliska”, prowadzonych przez zespół kierowany przez Michała Drahusa z Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, wykorzystano międzynarodowe obserwatorium Gemini. Uzyskane dane obserwacyjne umożliwiły dokładne zbadanie materiału odparowywanego z komety podczas jej podróży przez wewnętrzne obszary Układu Słonecznego. Więcej...
Listopad: Rozbłyski gamma związane z kilonowymi: zasadzka na nowe świece standardowe
		Skuteczne narzędzie służące do lepszego poznania i sklasyfikowania rozbłysków gamma (GRB) celem umożliwienia ich wykorzystania w charakterze wyznaczników historii ekspansji Wszechświata oraz zrozumienia zachodzących w nich, tajemniczych i szeroko dyskutowanych mechanizmów fizycznych zostało niedawno zaprezentowane przez międzynarodowy zespół badaczy kierowany przez dr. hab. Marię Dainotti, adiunkta na Uniwersytecie Jagiellońskim i naukowca w Space Science Institute w Kolorado. Więcej...
Październik: Przełomowe badania nad rozbłyskami gamma
		Badania opisujące najbardziej kompleksową analizę rozbłysków gamma (Gamma-Ray Bursts, GRB) wykrytych do tej pory z udziałem kosmicznego obserwatorium Neils Gehrels Swift Observatory (Swift) zostały przedstawione w najnowszym artykule zaakceptowanym do publikacji przez Astrophysical Journal Suplements Series. Analiza została przeprowadzona przez międzynarodowy zespół kierowany przez dr. hab. Marię Giovannę Dainotti, adiunkta na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, naukowca w Space Science Institute w Colorado i mentorkę programu Science Undergraduate Laboratory Internships (SULI) na uniwersytecie w Stanford. Więcej...
Wrzesień: Najrozleglejsze regularne pole magnetyczne we Wszechświecie
		Zespół naukowców z Uniwersytetu Jagiellońskiego i CSIRO opublikował pracę, która opisuje ogromną, namagnesowaną strukturę w niewielkiej, zwartej grupie galaktyk – Kwintecie Stephana. Wygląda na to, że jest to swoisty „ekran” magnetyczny, długi na co najmniej 200, szeroki na co najmniej 130 i głęboki na co najmniej 65 tysięcy lat świetlnych. To największa znana, regularnie namagnesowana struktura we Wszechświecie. Więcej...
Sierpień: Koronalne wyrzuty masy i strumienie energetycznych cząstek słonecznych w pobliżu kwadraturowej konfiguracji sond STEREO
		Pogoda kosmiczna na Ziemi zależna jest od burz magnetycznych i wypływów energetycznych cząstek, w obu przypadkach wywoływanych przez silnie przyśpieszone strumienie słonecznych protonów i jonów. Te rozpędzone przepływy plazmy nazywane są strumieniami cząstek wysokoenergetycznych (SEP). Emisja SEP może być efektem dwóch różnych zjawisk: impulsywnych zdarzeń SEP wywoływanych na drodze rekoneksji (zmiany geometrii) pól magnetycznych, manifestujących się jako rozbłyski słoneczne, lub powolnych zdarzeń SEP związanych z przyśpieszaniem tych cząstek w silnych falach uderzeniowych (szokach) towarzyszących koronalnym wyrzutom masy. Naukowcy z OAUJ wykazali słabą korelację między strumieniami SEP i słonecznymi rozbłyskami, co wspiera hipotezę, zgodnie z którą te energetyczne cząsteczki są przyśpieszane głównie w szokach koronalnych wyrzutów masy. Więcej...
Lipiec: Odkrycie wysokoenergetycznego promieniowania gamma z dżetu w aktywnej galaktyce Centaurus A
		W dniu 17 czerwca w czasopiśmie Nature ukazała się praca badaczy z międzynarodowego obserwatorium H.E.S.S., prezentująca odkrycie wysokoenergetycznej emisji gamma z relatywistycznej strugi, "dżetu" bliskiej aktywnej galaktyki Centaurus A (Cen A). To ważne dla astronomii odkrycie zostało dokonane z udziałem polskich naukowców, w tym zespołu z Obserwatorium Astronomicznego UJ. Więcej...
Czerwiec: Pulsujące niebieskie podkarły i planety, których nie ma
		W latach 2011 i 2014 pojawiły się doniesienia, że dwa pulsujące podkarły sdBV obserwowane przez Kosmiczny Teleskop Keplera, KIC 5807616 i KIC 10001893, mogą być okrążane przez planety pozasłoneczne na ciasnych orbitach. Jednak nowa analiza domniemanych sygnatur planetarnych odkrytych w krzywych zmian blasku tych gwiazd dowodzi, że wokół nich nie ma planet. W badaniach brał udział profesor Jerzy Krzesiński z Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie oraz jego doktorant, mgr Adam Blokesz z Uniwersytetu Pedagogicznego im. Ken w Krakowie. Więcej...
Maj: Kosmiczny Teleskop Spitzera testuje Teorię Grawitacji Einsteina – powtarzające się wybuchy w pobliżu supermasywnej czarnej dziury
		Ostatnie obserwacje przewidywanego pojaśnienia odległej galaktyki przeprowadzone przez Kosmiczny Teleskop Spitzera potwierdziły hipotezę istnienia pary masywnych czarnych dziur w obiekcie OJ287, emitującej nano-hercowe (nHz) fale grawitacyjne. Obserwacje te wspierają międzynarodowe wysiłki na rzecz bezpośredniego wykrywania takich fal. Dane dostarczone przez Teleskop Spitzera potwierdzają również unikalną właściwość czarnych dziur odkrytą przez Stephena Hawkinga i jego współpracowników. Więcej...
Kwiecień: Badanie mikrozmienności strumienia oraz polaryzacji blazarów w paśmie optycznym
		Blazary są jednymi z najbardziej odległych, najjaśniejszych i nadal wciąż niezwykle enigmatycznych obiektów we Wszechświecie. Są one szczególnym przypadkiem galaktyk aktywnych (tzw. AGN-ów). Powstające w okolicy ich centrów relatywistyczne, silnie skolimowane strugi plazmy (dżety) są skierowane dokładnie lub pod niewielkim kątem w stronę obserwatora - ku Ziemi. Taka konfiguracja sprawia, że obserwowany strumień promieniowania jest zdominowany przez dopplerowsko wzmocnioną emisję samego dżetu, przyćmiewając tym samym praktycznie całkowicie światło z galaktyki macierzystej. Więcej...
Marzec: Natura promieniowania γ w blazarach
		Blazary świecą głównie w wysokich energiach, w tym na falach rentgenowskich i gamma. Powszechnie uważa się, że ich silna emisja w tych najwyższych zakresach energii widma elektromagnetycznego jest wynikiem procesów związanych z promieniowaniem synchrotronowym i odwrotnym rozpraszaniem Comptona w relatywistycznych szokach uderzeniowych, które rozchodzą się wzdłuż dżetów blazarów, lub też procesów tak zwanej rekoneksji pól magnetycznych w przypadku silnie namagnesowanych dżetów. Jednak pomimo wspólnych wysiłków kilku nowoczesnych teleskopów – zarówno naziemnych jak i orbitalnych – szczegóły tych mechanizmów i dokładna lokalizacja obszarów produkcji emisji w wysokich energiach w odniesieniu do aktywnych centrów blazarów pozostają wciąż nieuchwytne. Więcej...
Luty: Zwarte galaktyki radiowe i wydajność ich dżetów
		Międzynarodowy zespół naukowy kierowany przez astronomów z Uniwersytetu Jagiellońskiego opublikował precyzyjne badania wydajności produkcji dżetów w próbce 17 wyselekcjonowanych młodych radiogalaktyk, dla których obserwowane jasności ich dżetów i płatów radiowych oraz dysków akrecyjnych zdają się odpowiadać temu samemu epizodowi centralnej aktywności ich macierzystych galaktyk. Więcej...
Styczeń: Katalog gigantycznych radioźródeł
		Gigantyczne radioźródła są szczególną klasą obiektów z uwagi na bardzo duże (> 0,7 Mpc) rozmiary ich struktur radiowych. Uważa się, że jest to stosunkowo rzadko spotykana cecha, gdyż zaledwie ~5% wszystkich radioźródeł przekracza ten rozmiar. Przyczyny powstawania gigantów nie do końca są wyjaśnione, jednak szczegółowe badania prowadzone w oparciu o obserwacje na wielu częstotliwościach przyniosły znaczne postępy w zrozumieniu ich natury. Więcej...

2019

Grudzień: Pierwsze odkrycie poświaty błysku promieniowania gamma w zakresie bardzo wysokich energii
		Po dziesięcioletnich poszukiwaniach naukowcy po raz pierwszy zarejestrowali rozbłysk promieniowania gamma w zakresie bardzo wysokich energii (VHE). Odkrycia dokonał w lipcu 2018 r. międzynarodowy zespół High Energy Stereoscopic System ( H.E.S.S.) za pomocą ogromnego 28-metrowego teleskopu, wchodzącego w skład sieci teleskopów H.E.S.S. w Namibi Niespodziewanie okazało się, iż ów nadzwyczaj energetyczny rozbłysk, będący skutkiem "kosmicznego kataklizmu", utrzymywał się w zakresie gamma VHE bardzo długo po początkowej eksplozji. Więcej...
Listopad: Kometa międzygwiezdna o znanym wyglądzie
		Nowa kometa odkryta przez astronoma-amatora Giennadija Borysowa to swoisty wyrzutek pochodzący z innego układu gwiazdowego. Jednak jej dotychczas poznane właściwości wydają się zaskakująco znajome – tak w każdym razie dowodzą wyniki badań przeprowadzonych przez naukowców z Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, opublikowane 14 października 2019 roku w Nature Astronomy. Więcej...
Październik: Oszacowanie czasów przybywania koronalnych wyrzutów masy w okolice Ziemi
		Czasy docierania koronalnych wyrzutów masy (CME) w pobliże Ziemi są jednym z najważniejszych parametrów determinujących pogodę kosmiczną. Dokładny model przewidywania tak zwanych czasów podróży (TT, ang. travel time) dla koronalnych wyrzutów masy skierowanych ku Ziemi jest dla nas ważny, bo powodują one intensywne zaburzenia geomagnetyczne na naszej planecie. Opisane tu badania prezentują nowy model prognozowania tych czasów, który jest obarczonymi mniejszymi błędami w porównaniu do poprzednio proponowanych metod. Ponadto pozwala on lepiej zrozumieć kinematykę CME. Więcej...
Wrzesień: Igłowe struktury w dodatnio naładowanych błyskawicach
		Błyskawice występujące w atmosferze Ziemi to groźne i wciąż słabo poznane przez nas zjawiska. Typowy piorun tworzy sieć kanałów plazmowych, rozchodzących się od swego punktu początkowego z zarówno dodatnio, jak i ujemnie naładowanymi odnogami – tak zwanymi prekursorami dodatnimi i ujemnymi. Więcej...
Sierpień: Rytmiczne oscylacje blazara Markarian 501
		Dr Gopal Bhatta z Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie jest odkrywcą i badaczem przejściowych okresowych oscylacji w promieniowaniu gamma odbieranym z blazara Markarian 501. Obserwacje tego obiektu mogą nam pomóc w lepszym zrozumieniu najbardziej energetycznych procesów zachodzących we Wszechświecie. Więcej...
Lipiec: Oznaki promieniowania ultrafioletowego wokół mało masywnych protogwiazd w obłoku molekularnym w gwiazdozbiorze Węża
		Nowo “narodzone” protogwiazdy formują się w gęstych ośrodkach wewnątrz obłoku molekularnego. Obłoki te cechują się dużą ekstynkcją w optycznym zakresie widma elektromagnetycznego, więc niezbędne są obserwacje na dłuższych falach. Głównie w zakresie submilimetrowym możemy obserwować linie rotacyjne kluczowych molekuł, które niosą informacje o warunkach fizycznych i chemicznych wokół mało masywnych protogwiazd. Za pomocą kodu transferu promienistego RADEX możemy wyznaczyć gęstość kolumnową molekuł HCN i CN, a następnie porównać je z astrochemicznym modelem. W ten sposób uzyskamy informacje o tym, jak silne jest promieniowanie ultrafioletowe wokół mało masywnych protogwiazd, a tym samym lepsze zrozumienie procesów fizycznych występujących u samego zarania formacji gwiazdowej. Więcej...
Czerwiec: Pyliste galaktyki z przeglądu nieba AKARI
		Nowe badania dowodzą, że AGN-y identyfikowane w świetle widzialnym często wykazują korelację danych obserwowanych na falach radiowych i w dalekiej podczerwieni, która jest równie ścisła, jak w przypadku podobnej korelacji dla galaktyk gwiazdotwórczych. Dla większości galaktyk zawierających AGN współczynniki określające stosunek emisji w dalekiej podczerwieni do emisji radiowej są nieodróżnialne od tych samych współczynników obliczanych dla galaktyk gwiazdotwórczych – z wyjątkiem galaktyk Seyferta. W celu dokładniejszego zbadania tych zależności międzynarodowy zespół kierowany przez astronomów z Narodowego Centrum Badań Jądrowych i Uniwersytetu Jagiellońskiego wykorzystał najnowsze dane przeglądu nieba AKARI Far-Infrared All Sky Survey, które zostały skorelowane z katalogiem radiowym nieba NVSS na częstotliwości 1,4 GHz. Więcej...
Maj: Nowa metoda konstruowania niejednorodnych modeli kosmologicznych
		Badania niejednorodnych modeli kosmologicznych są aktywnie rozwijaną gałęzią ogólnej teorii względności i kosmologii. Opracowując nowe techniki rozwiązywania fizycznie motywowanych zagadnień teorii grawitacji Einsteina poszerzamy naszą wiedzę o Wszechświecie o nieznane zjawiska i wyznaczamy przyszłe kierunki badań. Więcej...
Kwiecień: Różnorodność rozbłysków gamma w trzech wymiarach
		Efektywne narzędzie do badań i klasyfikowania rozbłysków gamma (ang. gamma-ray bursts, GRBs), pozwalające na ich wykorzystanie w charakterze wyznaczników historii ekspansji Wszechświata, zostało zaprezentowane przez międzynarodowy zespół naukowy kierowany przez dr. Marię Dainotti (Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Chrétienne Fellow – American Astronomical Society, Uniwersytet Stanforda). Praca na ten temat ukazała się niedawno w Astrophysical Journal. Stanowi ona analizę statystyczną właściwości tych wciąż tajemniczych rozbłysków, mającą na celu wyselekcjonowanie istniejących podgrup GRB i określenie ich fizycznego pochodzenia. Więcej...
Marzec: Zwarte grupy galaktyk obserwowane z udziałem interferometru radiowego LOFAR
		Przegląd nieba LOFAR LoTSS (LOFAR Two-metre Sky Survey) umożliwił astronomom odkrycie tysięcy nowych galaktyk. Międzynarodowy zespół, w skład którego weszli naukowcy z Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego, wykorzystał ten przegląd do zidentyfikowania grup galaktyk skatalogowanych jako Zwarte Grupy Hicksona , emitujących promieniowanie radiowe także na niskiej częstotliwości 150 MHz. Emisja radiowa tych grup została dokładnie zbadana, a nowo otrzymane wyniki porównano z wcześniejszymi obserwacjami oraz teoretycznymi przewidywaniami dla grup galaktyk. Więcej...
Luty: Gwiazdy, galaktyki i kwazary z przeglądu podczerwonego WISE
		Satelita WISE (Wide-field Infrared Survey Explorer) odkrył setki milionów nowych kosmicznych źródeł w podczerwieni. Ich wiarygodna klasyfikacja jest jednak wciąż jeszcze sporym wyzwaniem. Zwykła identyfikacja bazująca na barwach tych obiektów często nie wystarcza, a do osiągnięcia zadowalającego poziomu kompletności otrzymywanych próbek danego typu źródeł niezbędne są się bardziej zaawansowane metody ich klasyfikacji. Polscy astronomowie z Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie i innych ośrodków badawczych opracowują nowe, zautomatyzowane algorytmy klasyfikacji źródeł podczerwonych z obejmującego całe niebo przeglądu WISE. Więcej...
Styczeń: Gigantyczny kwazar 4C+74.26: związek pomiędzy relatywistycznymi dżetami i dyskiem akrecyjnym
		Kwazar 4C+74.26 leży w odległości blisko 1,4 miliarda lat świetlnych od nas i jest jednym z nielicznych radioźródeł na niebie z lobami radiowymi rozciągającymi się na miliony lat świetlnych. Zespół naukowców kierowany przez dr. Gopala Bhattę z Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie zbadał ten obiekt w oparciu o obserwacje wykonane w różnych zakresach widma. Przeanalizował możliwe związki pomiędzy emisją kwazara na różnych częstotliwościach – odkrywając, że emisja w zakresie widzialnym jest opóźniona za emisją radiową o około 250 dni. Autorzy sugerują, że opóźnienie to może wskazywać na zmiany zachodzące na skutek zaburzeń pól magnetycznych w najbardziej wewnętrznych obszarach dysku akrecyjnego. Takie opóźnienie emisji jest dość rzadko obserwowane i może pomóc w zrozumieniu ważnych problemów współczesnej astrofizyki. Więcej...

2018

Grudzień: Pyłowe Księżyce Ziemi Kazimierza Kordylewskiego
		Z końcem października 2018 roku w czasopiśmie Monthly Notices of the Royal Astronomical Society ukazały się ciekawe publikacje zespołu węgierskich naukowców. Judit Sliz-Balogh, Andras Barta i Gabor Horvath donoszą w nich o zaobserwowaniu księżyca pyłowego Ziemi. Inicjatorem poszukiwania pyłowych księżyców Ziemi był doc. Kazimierz Kordylewski z Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego. Więcej...
Listopad: Blazary obserwowane za Obłokami Magellana
		Niezwykle trudne wyzwanie stanowi identyfikacja AGN-ów w gęstych polach gwiazdowych, takich jak Wielki i Mały Obłok Magellana. Wyselekcjonowano 44 kandydatów na blazary. Wszystkie te obiekty zostały zidentyfikowane na podstawie ich własności w zakresie promieniowania radiowego, optycznego i podczerwonego. Nowa próbka kandydatów na blazary zawiera długie, 15-letnie dane fotometryczne zebrane w filtrach I i V, wielopasmowe obserwacje w zakresie średniej podczerwieni, a także archiwalne dane radiowe na co najmniej jednej częstotliwości. Ponadto 9 obiektów posiada znaczącą polaryzację radiową. Wyniki badań zostały przyjęte do publikacji w Astrophysical Journal. Więcej...
Październik: SBS B1646+499: czarna dziura z pogmatwaną przeszłością
		Blazary stanowią szczególną klasę tak zwanych galaktyk aktywnych (ang. AGN). Są to egzotyczne obiekty, które emitują ogromne ilości energii. W ich centrach znajdują się bardzo masywne czarne dziury otaczone przez dyski akrecyjne i torusy, emitujące przy tym skolimowane strugi promieniowania nazywane dżetami. Promieniowanie takich obiektów jest zdominowane właśnie przez relatywistycznie wzmocnioną, nietermiczną emisję dżetów, obserwowanych pod niewielkim kątem względem obserwatora z Ziemi. W przypadku blazara SBS B1646+499 związana z ich produkcją faza aktywności galaktyki zaszła już co najmniej dwukrotnie. Wyniki badań astronomów z Krakowa zostały przyjęte do publikacji w Astrophysical Journal. Więcej...
Wrzesień: Odkrycie okresowego sygnału radiowego blazara PKS 0219-164
		PKS 0219-164 to lacertyda o przesunięciu ku czerwieni z=0.7, obserwowana w szerokim zakresie widma elektromagnetycznego – od fal radiowych po rentgenowskie i gamma. Dokładne położenie źródła na falach radiowych (2700 MHz) i jego korelacja z obiektem widocznym w zakresie optycznym są znane już od roku 1977. Blazar ten został również niedawno zbadany z użyciem radioteleskopu OVRO na częstotliwości 15 GHz. Dane obejmowały lata 2008–2017. Wykryto silny sygnał powtarzający się z okresem rzędu 270 dni. Wyniki tych badań ukazały się w Astrophysical Journal. Więcej...
Sierpień: TXS 0506+56: odkrycie źródła wysokoenergetycznych neutrin kosmicznych dzięki obserwacjom promieniowania gamma
		Dwudziestego drugiego września zeszłego roku obserwatorium IceCube wykryło wysokoenergetyczne neutrino (jest to słabo oddziałująca cząstka elementarna), którego pochodzenie było prawdopodobnie kosmiczne. Wykrycie pojedynczego neutrina nie daje możliwości zidentyfikowania jego źródła ze względu na niedostateczną kątową dokładność takich obserwacji. Dlatego szybko po jego wykryciu rozpoczęły się obserwacje podejrzanego obszaru nieba za pomocą teleskopów astronomicznych rejestrujących różne zakresy promieniowania. Wyniki tych badań ukazały się w Science. Więcej...
Lipiec: Pierwsza długookresowa analiza spektralna OJ 287 w pełnym zakresie częstotliwości
		Międzynarodowy zespół astronomów kierowany przez dr Arti Goyal z Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego przeprowadził pierwszą długookresową analizę zmienności OJ 287 w pełnym zakresie widma elektromagnetycznego, wykorzystując w tym celu również dane pochodzące z satelity Kepler. Otrzymano zmienne widmo mocy obiektu bez długich przerw czasowych. Wyniki tych badań ukażą się niebawem w The Astronomical Journal. Więcej...
Czerwiec: Najdokładniejsze pomiary międzygwiazdowej planetoidy ‘Oumuamua ujawniają jej burzliwą przeszłość i weryfikują wcześniejsze doniesienia
		‘Oumuamua to pierwsze znane nauce ciało kosmiczne, które dotarło do Układu Słonecznego z przestrzeni międzygwiazdowej, gdzie trafiło wyrzucone ze swojego macierzystego układu planetarnego. Wykorzystując w tym celu ogromny Teleskop Gemini North na Hawajach, zespół naukowców pod kierunkiem astronomów z Uniwersytetu Jagiellońskiego przeprowadził najdokładniejsze badania obiektu, które ujawniły m.in. jego „koziołkowanie” wskazujące na kolizję w odległej przeszłości oraz pozwoliły zweryfikować i uściślić szereg wcześniejszych doniesień. Wyniki badań ukazały się w najnowszym numerze miesięcznika Nature Astronomy. Więcej...

Kontakt:

Elżbieta Kuligowska Obserwatorium Astronomiczne UJ Elzbieta.Kuligowska [at] oa.uj.edu.pl