Astronomiczny Obiekt Miesiąca OAUJ: Archiwum

2021

Styczeń: Nowa korelacja jasność optyczna-czas dla 100 błysków gamma
		Na bazie obserwacji optycznych błysków gamma odkryto nową korelację, która może być kluczem do ich wykorzystania w charakterze kosmologicznych wskaźników odległości – świec standardowych. Maria Dainotti (Uniwersytet Jagielloński/RIKEN iTHEMs) i Samantha Livermore (Uniwersytet Tufts) badały emisję plateau GRB we współpracy z dużym zespołem międzynarodowym. Pozwoliło to na zebranie reprezentatywnej próbki danych oraz ich rygorystyczną analizę statystyczną. Badania te objęły największą próbkę optycznych obserwacji plateau w literaturze naukowej. More...

2020

Grudzień: Rotująca kometa NEOWISE
		Kometa C/2020 F3 (NEOWISE) towarzyszyła nam latem 2020 roku. Pozostało po niej wiele wspomnień i pięknych zdjęć, ale i cenne dane naukowe. W jej obserwacjach “z bliska”, prowadzonych przez zespół kierowany przez Michała Drahusa z Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, wykorzystano międzynarodowe obserwatorium Gemini. Uzyskane dane obserwacyjne umożliwiły dokładne zbadanie materiału odparowywanego z komety podczas jej podróży przez wewnętrzne obszary Układu Słonecznego. Więcej...
Listopad: Rozbłyski gamma związane z kilonowymi: zasadzka na nowe świece standardowe
		Skuteczne narzędzie służące do lepszego poznania i sklasyfikowania rozbłysków gamma (GRB) celem umożliwienia ich wykorzystania w charakterze wyznaczników historii ekspansji Wszechświata oraz zrozumienia zachodzących w nich, tajemniczych i szeroko dyskutowanych mechanizmów fizycznych zostało niedawno zaprezentowane przez międzynarodowy zespół badaczy kierowany przez dr. hab. Marię Dainotti, adiunkta na Uniwersytecie Jagiellońskim i naukowca w Space Science Institute w Kolorado. Więcej...
Październik: Przełomowe badania nad rozbłyskami gamma
		Badania opisujące najbardziej kompleksową analizę rozbłysków gamma (Gamma-Ray Bursts, GRB) wykrytych do tej pory z udziałem kosmicznego obserwatorium Neils Gehrels Swift Observatory (Swift) zostały przedstawione w najnowszym artykule zaakceptowanym do publikacji przez Astrophysical Journal Suplements Series. Analiza została przeprowadzona przez międzynarodowy zespół kierowany przez dr. hab. Marię Giovannę Dainotti, adiunkta na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, naukowca w Space Science Institute w Colorado i mentorkę programu Science Undergraduate Laboratory Internships (SULI) na uniwersytecie w Stanford. Więcej...
Wrzesień: Najrozleglejsze regularne pole magnetyczne we Wszechświecie
		Zespół naukowców z Uniwersytetu Jagiellońskiego i CSIRO opublikował pracę, która opisuje ogromną, namagnesowaną strukturę w niewielkiej, zwartej grupie galaktyk – Kwintecie Stephana. Wygląda na to, że jest to swoisty „ekran” magnetyczny, długi na co najmniej 200, szeroki na co najmniej 130 i głęboki na co najmniej 65 tysięcy lat świetlnych. To największa znana, regularnie namagnesowana struktura we Wszechświecie. Więcej...
Sierpień: Koronalne wyrzuty masy i strumienie energetycznych cząstek słonecznych w pobliżu kwadraturowej konfiguracji sond STEREO
		Pogoda kosmiczna na Ziemi zależna jest od burz magnetycznych i wypływów energetycznych cząstek, w obu przypadkach wywoływanych przez silnie przyśpieszone strumienie słonecznych protonów i jonów. Te rozpędzone przepływy plazmy nazywane są strumieniami cząstek wysokoenergetycznych (SEP). Emisja SEP może być efektem dwóch różnych zjawisk: impulsywnych zdarzeń SEP wywoływanych na drodze rekoneksji (zmiany geometrii) pól magnetycznych, manifestujących się jako rozbłyski słoneczne, lub powolnych zdarzeń SEP związanych z przyśpieszaniem tych cząstek w silnych falach uderzeniowych (szokach) towarzyszących koronalnym wyrzutom masy. Naukowcy z OAUJ wykazali słabą korelację między strumieniami SEP i słonecznymi rozbłyskami, co wspiera hipotezę, zgodnie z którą te energetyczne cząsteczki są przyśpieszane głównie w szokach koronalnych wyrzutów masy. Więcej...
Lipiec: Odkrycie wysokoenergetycznego promieniowania gamma z dżetu w aktywnej galaktyce Centaurus A
		W dniu 17 czerwca w czasopiśmie Nature ukazała się praca badaczy z międzynarodowego obserwatorium H.E.S.S., prezentująca odkrycie wysokoenergetycznej emisji gamma z relatywistycznej strugi, "dżetu" bliskiej aktywnej galaktyki Centaurus A (Cen A). To ważne dla astronomii odkrycie zostało dokonane z udziałem polskich naukowców, w tym zespołu z Obserwatorium Astronomicznego UJ. Więcej...
Czerwiec: Pulsujące niebieskie podkarły i planety, których nie ma
		W latach 2011 i 2014 pojawiły się doniesienia, że dwa pulsujące podkarły sdBV obserwowane przez Kosmiczny Teleskop Keplera, KIC 5807616 i KIC 10001893, mogą być okrążane przez planety pozasłoneczne na ciasnych orbitach. Jednak nowa analiza domniemanych sygnatur planetarnych odkrytych w krzywych zmian blasku tych gwiazd dowodzi, że wokół nich nie ma planet. W badaniach brał udział profesor Jerzy Krzesiński z Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie oraz jego doktorant, mgr Adam Blokesz z Uniwersytetu Pedagogicznego im. Ken w Krakowie. Więcej...
Maj: Kosmiczny Teleskop Spitzera testuje Teorię Grawitacji Einsteina - powtarzające się wybuchy w pobliżu supermasywnej czarnej dziury
		Ostatnie obserwacje przewidywanego pojaśnienia odległej galaktyki przeprowadzone przez Kosmiczny Teleskop Spitzera potwierdziły hipotezę istnienia pary masywnych czarnych dziur w obiekcie OJ287, emitującej nano-hercowe (nHz) fale grawitacyjne. Obserwacje te wspierają międzynarodowe wysiłki na rzecz bezpośredniego wykrywania takich fal. Dane dostarczone przez Teleskop Spitzera potwierdzają również unikalną właściwość czarnych dziur odkrytą przez Stephena Hawkinga i jego współpracowników. Więcej...
Kwiecień: Badanie mikrozmienności strumienia oraz polaryzacji blazarów w paśmie optycznym
		Blazary są jednymi z najbardziej odległych, najjaśniejszych i nadal wciąż niezwykle enigmatycznych obiektów we Wszechświecie. Są one szczególnym przypadkiem galaktyk aktywnych (tzw. AGN-ów). Powstające w okolicy ich centrów relatywistyczne, silnie skolimowane strugi plazmy (dżety) są skierowane dokładnie lub pod niewielkim kątem w stronę obserwatora - ku Ziemi. Taka konfiguracja sprawia, że obserwowany strumień promieniowania jest zdominowany przez dopplerowsko wzmocnioną emisję samego dżetu, przyćmiewając tym samym praktycznie całkowicie światło z galaktyki macierzystej. Więcej...
Marzec: Natura promieniowania γ w blazarach
		Blazary świecą głównie w wysokich energiach, w tym na falach rentgenowskich i gamma. Powszechnie uważa się, że ich silna emisja w tych najwyższych zakresach energii widma elektromagnetycznego jest wynikiem procesów związanych z promieniowaniem synchrotronowym i odwrotnym rozpraszaniem Comptona w relatywistycznych szokach uderzeniowych, które rozchodzą się wzdłuż dżetów blazarów, lub też procesów tak zwanej rekoneksji pól magnetycznych w przypadku silnie namagnesowanych dżetów. Jednak pomimo wspólnych wysiłków kilku nowoczesnych teleskopów - zarówno naziemnych jak i orbitalnych - szczegóły tych mechanizmów i dokładna lokalizacja obszarów produkcji emisji w wysokich energiach w odniesieniu do aktywnych centrów blazarów pozostają wciąz nieuchwytne. Więcej...
Luty: Zwarte galaktyki radiowe i wydajność ich dżetów
		Międzynarodowy zespół naukowy kierowany przez astronomów z Uniwersytetu Jagiellońskiego opublikował precyzyjne badania wydajności produkcji dżetów w próbce 17 wyselekcjonowanych młodych radiogalaktyk, dla których obserwowane jasności ich dżetów i płatów radiowych oraz dysków akrecyjnych zdają się odpowiadać temu samemu epizodowi centralnej aktywności ich macierzystych galaktyk. Więcej...
Styczeń: Katalog gigantycznych radioźródeł
		Gigantyczne radioźródła są szczególną klasą obiektów z uwagi na bardzo duże (> 0.7 Mpc) rozmiary ich struktur radiowych. Uważa się, że jest to stosunkowo rzadko spotykana cecha, gdyż zaledwie ~5% wszystkich radioźródeł przekracza ten rozmiar. Przyczyny powstawania gigantów nie do końca są wyjaśnione, jednak szczegółowe badania prowadzone w oparciu o obserwacje na wielu częstotliwościach przyniosły znaczne postępy w zrozumieniu ich natury. Więcej...

2019

Grudzień: Pierwsze odkrycie poświaty błysku promieniowania gamma w zakresie bardzo wysokich energii
		Po dziesięcioletnich poszukiwaniach naukowcy po raz pierwszy zarejestrowali rozbłysk promieniowania gamma w zakresie bardzo wysokich energii (VHE). Odkrycia dokonał w lipcu 2018 r. międzynarodowy zespół High Energy Stereoscopic System ( H.E.S.S.) za pomocą ogromnego 28-metrowego teleskopu, wchodzącego w skład sieci teleskopów H.E.S.S. w Namibi Niespodziewanie okazało się, iż ów nadzwyczaj energetyczny rozbłysk, będący skutkiem "kosmicznego kataklizmu", utrzymywał się w zakresie gamma VHE bardzo długo po początkowej eksplozji. Więcej...
Listopad: Kometa międzygwiezdna o znanym wyglądzie
		Nowa kometa odkryta przez astronoma-amatora Giennadija Borysowa to swoisty wyrzutek pochodzący z innego układu gwiazdowego. Jednak jej dotychczas poznane właściwości zdają się być zaskakująco znajome – tak w każdym razie dowodzą wyniki badań przeprowadzonych przez naukowców z Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, opublikowane 14 października 2019 roku w Nature Astronomy. Więcej...
Październik: Oszacowanie czasów przybywania koronalnych wyrzutów masy w okolice Ziemi
		Czasy docierania koronalnych wyrzutów masy (CME) w pobliże Ziemi są jednym z najważniejszych parametrów determinujących pogodę kosmiczną. Dokładny model przewidywania tak zwanych czasów podróży (TT, ang. travel time) dla koronalnych wyrzutów masy skierowanych ku Ziemi jest dla nas ważny, bowiem powodują one intensywne zaburzenia geomagnetyczne na naszej planecie. Opisane tu badania prezentują nowy model prognozowania tych czasów, który jest obarczonymi mniejszymi błędami w porównaniu do poprzednio proponowanych metod. Ponadto pozwala on lepiej zrozumieć kinematykę CME. Więcej...
Wrzesień: Igłowe struktury w dodatnio naładowanych błyskawicach
		Błyskawice występujące w atmosferze Ziemi to groźne i wciąż słabo poznane przez nas zjawiska. Typowy piorun tworzy sieć kanałów plazmowych, rozchodzących się od swego punktu początkowego z zarówno dodatnio, jak i ujemnie naładowanymi odnogami – tak zwanymi prekursorami dodatnimi i ujemnymi. Więcej...
Sierpień: Rytmiczne oscylacje blazara Markarian 501
		Dr Gopal Bhatta z Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie jest odkrywcą i badaczem przejściowych okresowych oscylacji w promieniowaniu gamma odbieranym z blazara Markarian 501. Obserwacje tego obiektu mogą nam pomóc w lepszym zrozumieniu najbardziej energetycznych procesów zachodzących we Wszechświecie. Więcej...
Lipiec: Oznaki promieniowania ultrafioletowego wokół mało masywnych protogwiazd w obłoku molekularnym w gwiazdozbiorze Węża
		Nowo “narodzone” protogwiazdy formują się w gęstych ośrodkach wewnątrz obłoku molekularnego. Obłoki te cechują się dużą ekstynkcją w optycznym zakresie widma elektromagnetycznego, więc niezbędne są obserwacje na dłuższych falach. Głównie w zakresie submilimetrowym możemy obserwować linie rotacyjne kluczowych molekuł, które niosą informacje o warunkach fizycznych i chemicznych wokół mało masywnych protogwiazd. Za pomocą kodu transferu promienistego RADEX możemy wyznaczyć gęstość kolumnową molekuł HCN i CN, a następnie porównać je z astrochemicznym modelem. W ten sposób uzyskamy informacje o tym, jak silne jest promieniowanie ultrafioletowe wokół mało masywnych protogwiazd, a tym samym lepsze zrozumienie procesów fizycznych występujących u samego zarania formacji gwiazdowej. Więcej...
Czerwiec: Pyliste galaktyki z przeglądu nieba AKARI
		Nowe badania dowodzą, że AGN-y identyfikowane w świetle widzialnym często wykazują korelację danych obserwowanych na falach radiowych i w dalekiej podczerwieni, która jest równie ścisła jak w przypadku podobnej korelacji dla galaktyk gwiazdotwórczych. Dla większości galaktyk zawierających AGN współczynniki określające stosunek emisji w dalekiej podczerwieni do emisji radiowej są nieodróżnialne od tych samych współczynników obliczanych dla galaktyk gwiazdotwórczych - z wyjątkiem galaktyk Seyferta. W celu dokładniejszego zbadania tych zależności międzynarodowy zespół kierowany przez astronomów z Narodowego Centrum Badań Jądrowych i Uniwersytetu Jagiellońskiego wykorzystał najnowsze dane przeglądu nieba AKARI Far-Infrared All Sky Survey, które zostały skorelowane z katalogiem radiowym nieba NVSS na częstotliwości 1,4 GHz. Więcej...
Maj: Nowa metoda konstruowania niejednorodnych modeli kosmologicznych
		Badania niejednorodnych modeli kosmologicznych są aktywnie rozwijaną gałęzią ogólnej teorii względności i kosmologii. Opracowując nowe techniki rozwiązywania fizycznie motywowanych zagadnień teorii grawitacji Einsteina poszerzamy naszą wiedzę o Wszechświecie o nieznane zjawiska i wyznaczamy przyszłe kierunki badań. Więcej...
Kwiecień: Różnorodność rozbłysków gamma w trzech wymiarach
		Efektywne narzędzie do badań i klasyfikowania rozbłysków gamma (ang. gamma-ray bursts, GRBs), pozwalające na ich wykorzystanie w charakterze wyznaczników historii ekspansji Wszechświata, zostało zaprezentowane przez międzynarodowy zespół naukowy kierowany przez dr. Marię Dainotti (Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Chrétienne Fellow - American Astronomical Society, Uniwersytet Stanforda). Praca na ten temat ukazała się niedawno w Astrophysical Journal. Stanowi ona analizę statystyczną właściwości tych wciąż tajemniczych rozbłysków, mającą na celu wyselekcjonowanie istniejących podgrup GRB i określenie ich fizycznego pochodzenia. Więcej...
Marzec: Zwarte grupy galaktyk obserwowane z udziałem interferometru radiowego LOFAR
		Przegląd nieba LOFAR LoTSS (LOFAR Two-metre Sky Survey) umożliwił astronomom odkrycie tysięcy nowych galaktyk. Międzynarodowy zespół, w skład którego weszli naukowcy z Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego, wykorzystał ten przegląd do zidentyfikowania grup galaktyk skatalogowanych jako Zwarte Grupy Hicksona , emitujących promieniowanie radiowe także na niskiej częstotliwości 150 MHz. Emisja radiowa tych grup została dokładnie zbadana, a nowo otrzymane wyniki porównano z wcześniejszymi obserwacjami oraz teoretycznymi przewidywaniami dla grup galaktyk. Więcej...
Luty: Gwiazdy, galaktyki i kwazary z przeglądu podczerwonego WISE
		Satelita WISE (Wide-field Infrared Survey Explorer) odkrył setki milionów nowych kosmicznych źródeł w podczerwieni. Ich wiarygodna klasyfikacja jest jednak wciąż jeszcze sporym wyzwaniem. Zwykła identyfikacja w oparciu o barwy tych obiektów często nie wystarcza, a do osiągnięcia zadowalającego poziomu kompletności otrzymywanych próbek danego typu źródeł niezbędne są się bardziej zaawansowane metody ich klasyfikacji. Polscy astronomowie z Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie i innych ośrodków badawczych opracowują nowe, zautomatyzowane algorytmy klasyfikacji źródeł podczerwonych z obejmującego całe niebo przeglądu WISE. Więcej...
Styczeń: Gigantyczny kwazar 4C+74.26: związek pomiędzy relatywistycznymi dżetami i dyskiem akrecyjnym
		Kwazar 4C+74.26 leży w odległości blisko 1,4 miliarda lat świetlnych od nas i jest jednym z nielicznych radioźródeł na niebie z lobami radiowymi rozciągającymi się na miliony lat świetlnych. Zespół naukowców kierowany przez dr. Gopala Bhattę z Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie zbadał ten obiekt w oparciu o obserwacje wykonane w różnych zakresach widma. Przeanalizował możliwe związki pomiędzy emisją kwazara na różnych częstotliwościach - odkrywając, że emisja w zakresie widzialnym jest opóźniona za emisją radiową o około 250 dni. Autorzy sugerują, że opóźnienie to może wskazywać na zmiany zachodzące na skutek zaburzeń pól magnetycznych w najbardziej wewnętrznych obszarach dysku akrecyjnego. Takie opóźnienie emisji jest dość rzadko obserwowane i może pomóc w zrozumieniu ważnych problemów współczesnej astrofizyki. Więcej...

2018

grudzień: Pyłowe Księżyce Ziemi Kazimierza Kordylewskiego
		Z końcem października 2018 roku w czasopiśmie Monthly Notices of the Royal Astronomical Society ukazały się ciekawe publikacje zespołu węgierskich naukowców. Judit Sliz-Balogh, Andras Barta i Gabor Horvath donoszą w nich o zaobserwowaniu księżyca pyłowego Ziemi. Inicjatorem poszukiwania pyłowych księżyców Ziemi był doc. Kazimierz Kordylewski z Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego. Więcej...
listopad: Blazary obserwowane za Obłokami Magellana
		Niezwykle trudne wyzwanie stanowi identyfikacja AGN-ów w gęstych polach gwiazdowych, takich jak Wielki i Mały Obłok Magellana. Wyselekcjonowano 44 kandydatów na blazary. Wszystkie te obiekty zostały zidentyfikowane na podstawie ich własności w zakresie promieniowania radiowego, optycznego i podczerwonego. Nowa próbka kandydatów na blazary zawiera długie, 15-letnie dane fotometryczne zebrane w filtrach I i V, wielopasmowe obserwacje w zakresie średniej podczerwieni, a także archiwalne dane radiowe na co najmniej jednej częstotliwości. Ponadto 9 obiektów posiada znaczącą polaryzację radiową. Wyniki badań zostały przyjęte do publikacji w Astrophysical Journal. Więcej...
październik: SBS B1646+499: czarna dziura z pogmatwaną przeszłością
		Blazary stanowią szczególną klasę tak zwanych galaktyk aktywnych (ang. AGN). Są to egzotyczne obiekty, które emitują ogromne ilości energii. W ich centrach znajdują się bardzo masywne czarne dziury otaczone przez dyski akrecyjne i torusy, emitujące przy tym skolimowane strugi promieniowania nazywane dżetami. Promieniowanie takich obiektów jest zdominowane właśnie przez relatywistycznie wzmocnioną, nietermiczną emisję dżetów, obserwowanych pod niewielkim kątem względem obserwatora z Ziemi. W przypadku blazara SBS B1646+499 związana z ich produkcją faza aktywności galaktyki zaszła już co najmniej dwukrotnie. Wyniki badań astronomów z Krakowa zostały przyjęte do publikacji w Astrophysical Journal. Więcej...
wrzesień: Odkrycie okresowego sygnału radiowego blazara PKS 0219-164
		PKS 0219-164 to lacertyda o przesunięciu ku czerwieni z=0.7, obserwowana w szerokim zakresie widma elektromagnetycznego - od fal radiowych po rentgenowskie i gamma. Dokładne położenie źródła na falach radiowych (2700 MHz) i jego korelacja z obiektem widocznym w zakresie optycznym są znane już od roku 1977. Blazar ten został również niedawno zbadany z użyciem radioteleskopu OVRO na częstotliwości 15 GHz. Dane obejmowały lata 2008–2017. Wykryto silny sygnał powtarzający się z okresem rzędu 270 dni. Wyniki tych badań ukazały się w Astrophysical Journal. Więcej...
sierpień: TXS 0506+56: odkrycie źródła wysokoenergetycznych neutrin kosmicznych dzięki obserwacjom promieniowania gamma
		Dwudziestego drugiego września zeszłego roku obserwatorium IceCube wykryło wysokoenergetyczne neutrino (jest to słabo oddziaływująca cząstka elementarna), którego pochodzenie było prawdopodobnie kosmiczne. Wykrycie pojedynczego neutrina nie daje możliwości zidentyfikowania jego źródła ze względu na niedostateczną kątową dokładność takich obserwacji. Dlatego szybko po jego wykryciu rozpoczęły się obserwacje podejrzanego obszaru nieba za pomocą teleskopów astronomicznych rejestrujących różne zakresy promieniowania. Wyniki tych badań ukazały się w Science. Więcej...
lipiec: Pierwsza długookresowa analiza spektralna OJ 287 w pełnym zakresie częstotliwości
		Międzynarodowy zespół astronomów kierowany przez dr Arti Goyal z Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego przeprowadził pierwszą długookresową analizę zmienności OJ 287 w pełnym zakresie widma elektromagnetycznego wykorzystując w tym celu również dane pochodzące z satelity Kepler. Otrzymano zmienne widmo mocy obiektu bez długich przerw czasowych. Wyniki tych badań ukażą się niebawem w The Astronomical Journal. Więcej...
czerwiec: Najdokładniejsze pomiary międzygwiazdowej planetoidy ‘Oumuamua ujawniają jej burzliwą przeszłość i weryfikują wcześniejsze doniesienia
		‘Oumuamua to pierwsze znane nauce ciało kosmiczne, które dotarło do Układu Słonecznego z przestrzeni międzygwiazdowej, gdzie trafiło wyrzucone ze swojego macierzystego układu planetarnego. Wykorzystując ogromny Teleskop Gemini North na Hawajach zespół naukowców pod kierunkiem astronomów z Uniwersytetu Jagiellońskiego przeprowadził najdokładniejsze badania obiektu, które ujawniły m.in. jego „koziołkowanie” wskazujące na kolizję w odległej przeszłości oraz pozwoliły zweryfikować i uściślić szereg wcześniejszych doniesień. Wyniki badań ukazały się w najnowszym numerze miesięcznika Nature Astronomy. Więcej...

Kontakt:

Elżbieta Kuligowska Obserwatorium Astronomiczne UJ Elzbieta.Kuligowska [at] oa.uj.edu.pl