Astronomiczny Obiekt Miesiąca: Czerwiec 2022

< poprzedni Archiwum następny >

Wielofunkcyjne serwery czasu w OAUJ

Wysoka precyzja pomiaru czasu jest konieczna w wielu rodzajach badań astronomicznych. Dotyczą one m.in. analiz zmienności promieniowania optycznego gwiazd i kwazarów. W Obserwatorium Astronomicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie do rejestracji dokładnego czasu stworzono dedykowane serwery transferujące czas poprzez protokół NTP. To kontynuacja wieloletniej tradycji przekazywania sygnału czasu przez Obserwatorium Krakowskie.

Astronomom bardzo wysoka precyzja wyznaczania czasu jest niezbędna do prowadzenia badań i obserwacji. Obecne w OAUJ serwery czasu zostały opracowane w ramach badań nad zmiennością optyczną gwiazd i kwazarów prowadzonych przez zespół prof. Zoły. Serwery te zostały też wykorzystane w wielu innych obserwacjach i pracach badawczych.

Precyzyjna znajomość czasu jest jednak niezwykle ważna także w codziennym życiu. Jeszcze kilka wieków temu błędy w pomiarze czasu, a przez to niedokładne wyznaczanie długości geograficznej, powodowały ogromne straty gospodarcze w wyniku katastrof statków handlowych. Dziś znajomość dokładnego czasu jest wykorzystywana m.in. przez różnego rodzaju systemy telekomunikacyjne. OAUJ od kilku lat udostępnia poprzez Internet usługę umożliwiającą synchronizację czasu w systemach komputerowych z czasem wzorcowym, dzięki czemu służą one licznym podmiotom państwowym i prywatnym niezwiązanym z astronomią.

Działalność ta jest kontynuacją tradycji przekazywania sygnału czasu przez Obserwatorium Krakowskie. W latach 1946–1984 nadawano precyzyjne analogowe znaczniki czasu, które w samo południe na obszarze całego kraju transmitowało Polskie Radio. Obecnie dwa serwery czasu również są udostępniane publicznie – całodobowo i bezpłatnie. Protokół NTP pozwala na zsynchronizowanie czasu z niepewnością od dziesiątych części sekundy do pojedynczych milisekund, a w niektórych przypadkach nawet do kilkunastu mikrosekund. Statystyki wykonane jesienią 2021 roku pokazują, że średnia liczba zapytań o czas serwerów OAUJ to 210 tysięcy na godzinę.

Serwery dostarczają czas komputerom na całym świecie, choć z natury działania protokołu NTP przeważają tu maszyny zlokalizowane w Polsce i okolicznych krajach. Serwery czasu OAUJ są używane przez indywidualnych użytkowników i przedsiębiorstwa, dla których dokładny czas systemów operacyjnych komputerów jest sprawą krytyczną. To między innymi lotniska oraz giełdy towarowe i energetyczne. Współczesnym źródłem czasu są wysokiej klasy odbiorniki: GPS oraz radiowy DCF. Serwery są bardzo precyzyjne, stabilne i wiarygodne, co wynika z ich częstej kontroli i zastosowania wysokiej klasy połączenia. Wewnętrzna dokładność czasowa dwóch naszych serwerów wynosi 10 μs oraz 12 ms.

Obecny w obserwatorium wzorzec czasu został wykorzystany w wielu obserwacjach i pracach badawczych, m.in. w analizie zmienności optycznej układu dwóch supermasywnych czarnych dziur OJ287 (Valtonen, M. J., Zola, S., i in., ApJ, 2019, 882, 88).




Powiązana publikacja: Budyn, M., Zoła, S., Wójcik, K., JAstroCam — A New Tool for Data Gathering with CCD, ASPC, 435, 87 (2010).

Opisane wyniki są częścią badań prowadzonych w Zakładzie Astronomii Gwiazdowej i Pozagalaktycznej Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego.


Kontakt

Staszek Zoła Obserwatorium Astronomiczne Uniwersytetu Jagiellońskiego S.Zola [at] oa.uj.edu.pl